Cechy charakterystyczne rynku venture capital i perspektywy rozwoju w Polsce

Rynek venture capital w Polsce charakteryzuje się znacznymi różnicami w funkcjonowaniu w stosunku do krajów wysokorozwiniętych. Ma na to wpływ szereg czynników, ale decydujące znaczenie ma nieodpowiednia polityka gospodarcza państwa. Powoduje to, że rynek venture capital nie rozwija się tak dynamicznie, jak powinien. Niedostrzeganie przez polityków istotnej roli venture capital w rozwoju gospodarki, a przede wszystkim jej unowocześnianiu, nie daje szans na szybką poprawę w tym zakresie.

Wśród specyficznych dla polskiego rynku problemów funduszy venture capital można wyróżnić niesprzyjające inwestycjom kapitałowym przepisy podatkowe, przejawiające się w opodatkowaniu dochodu pochodzącego ze sprzedaży udziałów, podczas gdy w USA taki przychód objęty jest stawką 0%.

Problemem jest także brak powszechnej znajomości specyfiki venture capital wśród polskich małych i średnich przedsiębiorców Często pojęcie venture capital jest mylone z kapitałem dłużnym.

Niekorzystnie na rozwój rynku venture capital wpływa mały potencjał polskiej gospodarki. Fundusze nie tylko oczekują rynku, który będzie dostarczał w odpowiedniej ilości ciekawych projektów, ale stwarzał również możliwości płynnego wyjścia z inwestycji. Natomiast możliwości płynnego obrotu akcjami czy udziałami małych i średnich przedsiębiorstw są niewielkie, koszty i wymagania formalne przy wprowadzeniu firmy na rynek podstawowy giełdy bardzo duże, a inne „parkiety” nie zapewniają dostatecznej płynności (CETO).

Inną przeszkodą, pośrednio wpływającą na możliwości inwestowania przez venture capital w polskie przedsiębiorstwa, jest niedostateczny rozwój infrastruktury (telekomunikacja, transport, bankowość), wysoki stopień ingerencji państwa w procesy gospodarcze (koncesje, zezwolenia etc.), wysoki stopień uznaniowości urzędników (korupcja), niestabilne przepisy podatkowe i wysokie podatki, niskie kwalifikacje menedżmentu wielu przedsiębiorstw, silna pozycja związków zawodowych.

Pozyskiwanie kapitału z lokalnego rynku utrudnia brak, spotykanych w innych krajach, zachęt podatkowych do inwestowania w udziały przedsiębiorstw.

Z kolei tendencja do inwestowania na etapie ekspansji w większym stopniu niż to ma miejsce w Europie Zachodniej czy USA jest wynikiem postrzegania polskiego rynku kapitałowego jako bardziej nieprzewidywalnego i ryzykownego. Oprócz tego wpływa na to brak doświadczenia menedżerów funduszy, dotyczącego specyfiki projektów na etapie start-up. Dla porównania, w 1999 roku 71 procent wszystkich inwestycji venture capital w Polsce dotyczyło faz ekspansji, natomiast w Europie średnia nie przekroczyła 30 procent.

Wśród przyczyn ograniczonego rozwoju funduszy venture capital wymienia się także brak funduszy gwarancyjnych.

W Polsce dominuje model funduszy ogólnych w przeciwieństwie do Zachodu, gdzie specjalizacja funduszy pozwala na znaczne ograniczenie ryzyka związanego z inwestycją na niezbyt dobrze rozpoznanym rynku. Poza tym fundusze te są w stanie przekazać przedsiębiorcy większą wartość dodaną wynikającą z doskonałej znajomości rynku. Z tego powodu są bardziej pożądanym partnerem.

Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o jeszcze jednym mankamencie polskiego rynku venture capital, a właściwie samych funduszy venture capital. Za wyjątkiem kilku (np. CARESBAC) nie potrafiły one ze swoimi kryteriami inwestycyjnymi dopasować się do specyfiki polskiego rynku przedsiębiorstw. Większość funduszy gotowa jest inwestować w pojedyncze projekty kwoty powyżej 2-3 milionów dolarów, natomiast potrzeby większości polskich przedsiębiorstw oscylują w granicach 0,5 mln – 1,0 mln dolarów.

Istnieje także szereg przeszkód wynikających z przepisów prawa spółek i prawa gospodarczego. Fundusze venture capital wiele obiecywały sobie zwłaszcza po zmianie prawa dotyczącego spółek handlowych. O ile niektóre rozwiązania zostały do nowego kodeksu spółek handlowych wprowadzone po myśli inwestorów (np. ustanowienie akcji bez prawa głosu, a dających przywileje dywidendowe, których w starym kodeksie handlowym nie było), to prawnicy specjalizujący się w rynkach venture capital są zdania, że jeśli system prawny nie będzie dość elastyczny to może to wpłynąć niekorzystnie na dynamikę wzrostu sektora lub nawet zahamować jego rozwój.

Nowelizacja ustawy o funduszach inwestycyjnych porządkuje rynek funduszy i zakłada możliwość powoływania specjalistycznych funduszy zamkniętych. Stanowi to doskonałe rozwiązanie dla funduszy typu venture capital. Emitowane przez nie certyfikaty mogłyby – ale nie musiały – być wprowadzone do obrotu publicznego.

Jako pozytywny czynnik wzmacniający rynek venture capital w Polsce można wymienić stabilizację zewnętrznych stosunków politycznych i ekonomicznych oraz stabilizację wewnętrzną (członkostwo w NATO, umowa stowarzyszeniowa z Unią Europejską)

Również powstanie funduszy emerytalnych spowoduje, że będą one lokowały część powierzonych im środków w rynek venture capital, wzorem swoich zachodnich odpowiedników  (w krajach rozwiniętych fundusze emerytalne, obok banków, są głównymi finansowymi filarami sektora).

Zdaniem specjalistów, pozytywną tendencją jest powstawanie funduszy inwestujących niewielkie kwoty w firmy na etapie start-up (e-inkubator, Internet Investment Fund, E-Katalyst, e-farm). Niestety brak jest odpowiedniej ilości funduszy inwestujących w takim zakresie w przedsiębiorstwa starej gospodarki.

Mimo deklaracji wielu funduszy zainwestowania znaczących kwot w Polsce, występujące ograniczenia spowodowane brakiem dostatecznej liczby firm partnerskich bądź menedżerów zdolnych kierować funduszami na polskim rynku, sprawiają, że wiele z tych zamierzeń nie wykracza poza deklaracje.

Jednakże potencjał polskiego rynku powoduje zwiększanie zainteresowania zagranicznych inwestorów lokowaniem inwestycji venture capital w Polsce. Przykładem tego może być dynamiczny wzrost ogólnej kwoty kapitału typu venture zainwestowanej w Polsce do 1999 r. Przekroczyła ona kwotę 1,2 miliarda dolarów, przy czym na 1999 rok przypadła kwota 70 –100 milionów dolarów. ♣