Venture capital – zalety i wady z punktu widzenia małego i średniego biznesu

Definicja

Venture capital można zdefiniować jako kapitał średnio- i długoterminowy, który inwestowany jest za pomocą nabycia akcji bądź udziałów (rzadziej obligacji zamiennych) małych i średnich przedsiębiorstw, charakteryzujących się dużym potencjałem wzrostu, najczęściej działających w oparciu o nowatorskie i unikalne rozwiązania, z zamiarem ich późniejszego odsprzedania celem realizacji zysku pochodzącego z przyrostu wartości przedsiębiorstwa. Termin venture capital najczęściej tłumaczony jest na język polski jako „kapitał wysokiego ryzyka”. Oznacza to, że główną cechą tego instrumentu finansowania przedsięwzięć jest założenie, że inwestorzy gotowi są zaakceptować wyższy poziom ryzyka niż w przypadku innych form inwestowania (np. inwestycje w akcje na rynku publicznym), w zamian jednak oczekują, że inwestycja ta, w przypadku powodzenia, przyniesie im wielokrotnie większe zyski, rekompensując nieuniknione straty na innych przedsięwzięciach. Nie oznacza to bynajmniej, że venture capital to kapitał spekulacyjny, akceptujący ekstremalne ryzyko w celu osiągnięcia szybkich i dużych zysków. Jak każdy instrument finansowy venture capital ma swoje zalety i wady. Oferując określone korzyści, zmusza do rezygnacji z korzyści związanych z innymi źródłami finansowania. W dalszej części artykułu zostały przedstawione w uporządkowany sposób zalety i wady venture capital. Po ich przeanalizowaniu w odniesieniu do własnego biznesu i planów na przyszłość przedsiębiorca będzie mógł podjąć decyzję dotyczącą wyboru lub rezygnacji z takiego źródła finansowania.

Zalety finansowania venture capital

Wśród zalet finansowania typu venture należy wykazać w pierwszej kolejności możliwość realizacji nawet bardzo ryzykownych projektów bez stosownych zabezpieczeń. Jest to, de facto, jedyna możliwość realizacji obarczonych dużym ryzykiem przedsięwzięć w fazie projektowania produktu bądź usługi (seed financing) lub zakładania firmy (start-up financing), gdy założyciele ani ich najbliższe otoczenie nie dysponują odpowiednimi środkami finansowymi. Jest to również idealne źródło finansowania, gdy firma etap udanego startu ma już za sobą i planuje ekspansję. Finansowanie się kapitałem własnym na tych etapach rozwoju firmy, gdy występuje spore ryzyko i trudno przewidzieć rozwój sytuacji, daje w miarę komfortową sytuację w zakresie utrzymania płynności finansowej. W przypadku polskich banków poziom akceptowalnego ryzyka jest znacznie mniejszy niż w krajach Europy Zachodniej czy USA. Wynika to, po części, z rygorystycznych przepisów bankowych i stosowanych procedur, lecz głównym powodem jest brak wystarczających kwalifikacji urzędników bankowych, które pozwoliłyby im rzetelnie ocenić wiarygodność dostarczonych przez klienta dokumentów (głównie planów biznesowych). Nierzadko zdarza się, że urzędnik bankowy żąda dostarczenia biznesplanu, gdyż wymaga tego procedura bankowa, jednak nie podejmuje nawet próby jego analizy. Kiedy przedsiębiorca wskazuje na biznesplan (przygotowany najczęściej dużym nakładem czasu i środków finansowych) jako mocny argument w negocjacjach z bankiem, otrzymuje odpowiedź, że „to tylko biznesplan”. Oznacza to, że przyszły, prognozowany strumień pieniądza nie jest dla banku rękojmią spłaty kredytu. Stąd bank stawia wysokie wymagania dotyczące dodatkowego zabezpieczenia. Temu, najczęściej, nie są w stanie sprostać przedsiębiorcy. Do zalet venture capital należy z pewnością charakter zaangażowania finansowego. Kapitał z funduszu venture capital zwiększa kapitał zakładowy (akcyjny) spółki. Oznacza to, że firma kapitału tego nie musi zwracać, ponadto nie obciążają firmy koszty finansowe, jak w przypadku kredytu. Zmiana struktury bilansu nie tylko nie zmniejsza zdolności przedsiębiorstwa do zaciągania zobowiązań, lecz ją zwiększa. Pozycja rynkowa małych i średnich firm w początkowych fazach rozwoju jest na tyle niestabilna, że niemal każda zmiana koniunktury zmienia radykalnie ich sytuację finansową. Oznacza to, że przy niekorzystnych zmianach na rynku większość z tych firm ma problemy z utrzymaniem płynności finansowej. W przypadku finansowania inwestycji kredytem bankowym, może to spowodować trudności w regulowaniu zobowiązań wobec banku. Negocjacje z bankiem w tym przypadku, nie dość, że trudne i kosztowne, to mogą okazać się po prostu nieefektywne. Przejściowe problemy finansowe mogą okazać się początkiem końca firmy. Z założenia venture capital oczekuje zwrotu z kapitału wyższego niż przeciętny. Oznacza to, że w polu zainteresowania funduszy znajdują się małe, innowacyjne firmy. Wiele z tych małych firm, nie widząc perspektyw w rywalizacji z większymi od siebie konkurentami, poszukuje dla siebie niszy rynkowej, często opartej o innowacyjne rozwiązania lub obsługę niewielkiego segmentu rynku. O ile dla banku innowacyjność jest synonimem niepewności i zagrożenia, to dla funduszu venture capital może być czynnikiem zwiększającym szance na spektakularny sukces (i duże pieniądze). Nawet dla firm, które spełniają kryteria rynku publicznego (a więc, teoretycznie, mogą taniej pozyskać kapitał) wybór venture capital jako źródła finansowania może mieć swoje zalety, przejawiające się głównie w niższym koszcie procesu akwizycji kapitału. Mniejszy jest koszt przygotowania dokumentacji, unika się uciążliwej procedury dopuszczeniowej. Niejednokrotnie fundusz uczestniczy w procesie przygotowania dokumentacji niezbędnej do oceny opłacalności inwestycji. Uzyskanie dostępu do kapitału może też być o wiele szybsze (2-3 miesiące) niż w przypadku wprowadzania spółki na parkiet. Kolejną zaletą finansowania rozwoju firmy poprzez venture capital jest możliwość uzyskania wartości dodanej (added value) w postaci wysokiej jakości wiedzy biznesowej. Menedżerowie funduszy venture capital posiadają dużą wiedzę z zakresu finansów, marketingu i zarządzania, co przy, często sporych, brakach występujących na tym polu w małych i średnich firmach, daje możliwość znaczącej zmiany jakościowej w tym zakresie. Ma to ogromne znaczenie w wielu firmach „technologicznych”, gdyż, w większości przypadków, pomysłodawcami nowego biznesu i zarazem zarządzającymi są osoby doskonale znające zagadnienia techniczne wiążące się z projektem, brak zaś im wiedzy i doświadczenia w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Obecność przedstawicieli funduszu venture capital w radzie nadzorczej, a czasami również w zarządzie, podnosi ogólną kulturę organizacyjną firmy. Fundusz venture capital, jako inwestor, przyczynia się również do poprawy wizerunku firmy. Zarówno inne fundusze inwestycyjne, banki, a także kontrahenci, skłonni są traktować taką firmę jako bardziej wiarygodną. Przyczynia się do tego świadomość faktu, że kondycja finansowa firmy, jak też realność zamierzeń biznesowych zarządu firmy, została sprawdzona przez fundusz venture capital o wiele solidniej niż ma to miejsce w przypadku standardowego postępowania o przyznanie kredytu. W sytuacji, gdy zaprojektowana struktura kapitałowa przewiduje również udział kapitału dłużnego w finansowaniu inwestycji, o wiele łatwiej wtedy o pozyskanie kredytu. Fundusz nie tylko uwiarygadnia projekt, ale jest w stanie wesprzeć nas w negocjacjach z bankiem. Warto pamiętać o tym, że część funduszy venture capital to spółki należące do banków. Zaletą venture capital jest także możliwość zachowania w tajemnicy wielu istotnych dla działalności firmy informacji, które, w przypadku pozyskania kapitału za pomocą oferty publicznej, musiałyby być powszechnie dostępne, również dla konkurentów. W przypadku firm planujących ekspansję konieczność upowszechniania zamierzeń inwestycyjnych bądź strategicznych może okazać się nie do przyjęcia. Fundusze venture capital nie są zainteresowane realizacją bieżącego zysku (np. w postaci dywidend), lecz reinwestycją zysków, aby umożliwić przedsiębiorstwu szybki rozwój, a co za tym idzie – wzrost wartości udziałów. Z reguły jest to zgodne z oczekiwaniami przedsiębiorców i potrzebami szybko rozwijających się firm we współczesnej gospodarce, gdzie kapitał nierzadko stanowi o przewadze konkurencyjnej. Niezwykle istotną zaletą finansowania poprzez venture capital jest również fakt, że fundusze venture capital są inwestorami pasywnymi. Oznacza to, że akceptując plan działania przedsiębiorcy, nie ingerują w bieżące zarządzanie. Dzięki temu przedsiębiorca ma pełną swobodę działania w ramach zatwierdzonych przez inwestora planów. Ma to znaczenie dla przedsiębiorców, którzy posiadają wizję rozwoju swojej firmy i w jej konsekwentnej realizacji upatrują sukcesu. Kolejną zaletą inwestycji venture capital jest permanentna i dokładna kontrola działalności spółki sprawowana przez fundusz. Umieszczenie skutecznych mechanizmów kontroli właścicielskiej funduszu po stronie zalet dla biorcy kapitału może budzić zdziwienie. Jednakże efektywne wykorzystanie przez firmę wiedzy menedżerów funduszu musi się wiązać z wprowadzeniem skutecznej, rzetelnej i aktualnej sprawozdawczości. Identyfikacja we właściwym czasie zagrożeń i wprowadzenie ewentualnych modyfikacji planów, daje szanse na uniknięcie poważniejszych problemów w przyszłości. Tylko niewielka część małych i średnich firm zarządza w sposób właściwy finansami. Brak rzetelnych prognoz finansowych utrudnia podejmowanie właściwych decyzji. Wprowadzenie przez fundusz racjonalnej polityki finansowej, również w zakresie planowania, zwiększa szanse na stabilny rozwój. Doświadczenie firm doradczych wskazuje na niechęć części małych i średnich przedsiębiorstw do podporządkowania się rygorom sprawozdawczości. Niechętnie odnoszą się również do rzetelnego planowania i podejmowania decyzji w oparciu o obiektywną analizę danych, opierając się w podejmowanych decyzjach jedynie na intuicji. Tracą tym samym, bezpowrotnie, szanse na wykorzystanie istniejących możliwości, by zwiększyć przewagę nad konkurencją czy zmniejszyć dystans do lidera. Stąd zaprowadzenie przez fundusz „nowych porządków” może korzystnie wpłynąć na rozwój firmy. Nie bez znaczenia jest również możliwość dostępu do informacji biznesowych będących w posiadaniu funduszy. W wielu przypadkach pozwoli to na dotarcie z informacją handlową na rynki, które dotychczas były nieosiągalne. Ponadto fundusze często kompletują portfel inwestycyjny tak, że kontrolowane przez nie spółki produkują (świadczą usługi) komplementarne lub mogą być odbiorcami (dostawcami) pozostałych spółek z portfela. Daje to niemal natychmiastową możliwość zwiększenia przychodów. Tak więc, wiedza jaką fundusz jest w stanie dostarczyć przedsiębiorcy jest nie do przecenienia i może stanowić jeden z czynników sukcesu przedsiębiorstwa.